Dự thảo Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự (sửa đổi): Điều chỉnh thẩm quyền của một số cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra
Tại Dự thảo Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự (sửa đổi) dự kiến trình kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XV, một trong những điểm sửa đổi quan trọng của Dự thảo là việc điều chỉnh lại thẩm quyền điều tra của các cơ quan Hải quan, Kiểm lâm và Kiểm ngư - được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra. Sự điều chỉnh này nhằm khắc phục bất cập phát sinh trong quá trình thực thi Luật từ năm 2015 đến nay.
Theo quy định của Luật hiện hành, các cơ quan Hải quan, Kiểm lâm và Kiểm ngư có thẩm quyền khởi tố vụ án, khởi tố bị can, điều tra, kết thúc điều tra và chuyển hồ sơ vụ án cho Viện kiểm sát có thẩm quyền trong thời hạn 01 tháng (đối với tội phạm ít nghiêm trọng trong trường hợp phạm tội quả tang, chứng cứ và lai lịch người phạm tội rõ ràng). Tuy nhiên, trên cơ sở báo cáo của tổng kết thi hành Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự của các bộ, ngành thì từ khi Luật có hiệu lực thi hành đến tháng 3/2025: Lực lượng Hải quan đã tiến hành điều tra, khởi tố 302 vụ (Tội Buôn lậu (179 vụ); Tội vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới (98 vụ); Tội sản xuất, buôn bán hàng cấm (25 vụ)) và sau khi khởi tố hình sự đối với các vụ án trên, cơ quan Hải quan đã chuyển toàn bộ hồ sơ các vụ án trên cho cơ quan điều tra có thẩm quyền để tiếp tục điều tra, xử lý theo quy định. Bên cạnh đó, các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra của lực lượng Kiểm ngư hiện chưa phát hiện, xử lý vụ việc nào hành vi có dấu hiệu tội phạm. Đồng thời, đối với các vụ việc có dấu hiệu tội phạm xảy ra trong lĩnh vực Lâm nghiệp thì lực lượng Kiểm lâm sau khi khởi tố chuyển cho Cơ quan Cảnh sát điều tra có thẩm quyền.
Như vậy, qua thực tiễn thời gian qua cho thấy các cơ quan Hải quan, Kiểm ngư, Kiểm lâm hầu như không thực hiện thẩm quyền thụ lý điều tra giải quyết toàn bộ vụ án trong vòng 01 tháng, mà chủ yếu tiến hành điều tra ban đầu và chuyển cho cơ quan điều tra có thẩm quyền.
Ngoài ra, Cơ quan Kiểm ngư hoạt động trên biển, trong khi trụ sở của các cơ quan này lại đóng ở đất liền, không quá xa các cơ quan điều tra. Do vậy, trường hợp các cơ quan này trong lúc làm nhiệm vụ mà phát hiện vụ việc có dấu hiệu tội phạm thì chỉ cần tiến hành hoạt động điều tra ban đầu trong vòng 07 ngày, sau đó cần phải chuyển cho cơ quan điều tra có thẩm quyền để tiến hành điều tra. Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành đã có quy định về trường hợp người chỉ huy máy bay, tàu biển khi bắt giữ người thì phải chuyển ngay cho cơ quan điều tra nơi có sân bay hoặc bến cảng đầu tiên nơi tàu trở về. Việc giao các cơ quan này tiến hành hoạt động điều tra trong vòng 01 tháng cho đến khi kết thúc điều tra là chưa phù hợp với thực tiễn. Các cơ quan Hải quan, Kiểm lâm, Kiểm ngư có trụ sở trên đất liền, đóng không xa các cơ quan điều tra. Do vậy, không nhất thiết cần giao thẩm quyền tiến hành hoạt động điều tra trong vòng 01 tháng cho đến khi kết thúc điều tra. Bên cạnh đó, năng lực của cấp trưởng, cấp phó và cán bộ điều tra thuộc các cơ quan này khó đáp ứng đủ yêu cầu của việc điều tra trọn vẹn một vụ án từ khi khởi tố đến lúc chuyển Viện kiểm sát đề nghị truy tố.
Chính vì vậy, Dự thảo Luật đã sửa đổi thẩm quyền điều tra của cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra (Hải quan, Kiểm lâm, Kiểm ngư) theo hướng: Bỏ thẩm quyền thụ lý, điều tra, giải quyết toàn bộ vụ án từ giai đoạn khởi tố vụ án, khởi tố bị can, tiến hành các hoạt động điều tra, kết thúc điều tra, chuyển hồ sơ vụ án sang Viện kiểm sát trong thời hạn 01 tháng; đồng thời giữ lại thẩm quyền khởi tố vụ án và tiến hành một số hoạt động điều tra, chuyển hồ sơ vụ án cho Cơ quan điều tra có thẩm quyền trong thời hạn 07 ngày.
Việc điều chỉnh như vậy sẽ giúp bảo đảm công tác điều tra được tiến hành chuyên nghiệp, chính xác, đúng quy trình, tránh tình trạng kéo dài thời hạn hoặc sai sót tố tụng. Đồng thời, vẫn giữ được vai trò đầu mối phát hiện, xác minh ban đầu của các lực lượng theo đúng chức năng quản lý chuyên ngành, giúp kịp thời xử lý các vụ việc vi phạm pháp luật theo quy định.
