Thực nghiệm điều tra-Biện pháp điều tra tố tụng quan trọng trong khám phá án

Trong hoạt động điều tra, khám phá các vụ án, cơ quan điều tra triển khai đồng bộ các biện pháp điều tra theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự, trong đó thực nghiệm điều tra đóng vai trò quan trọng.

Điều 204 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định:

“1. Để kiểm tra, xác minh tài liệu, tình tiết có ý nghĩa đối với việc giải quyết vụ án, Cơ quan điều tra có thể thực nghiệm điều tra bằng cách dựng lại hiện trường, diễn lại hành vi, tình huống hoặc những tình tiết khác của một sự việc nhất định và tiến hành các hoạt động thực nghiệm cần thiết. Khi thực nghiệm điều tra phải đo đạc, chụp ảnh, ghi hình, vẽ sơ đồ, ghi rõ kết quả thực nghiệm điều tra vào biên bản.

Nghiêm cấm việc thực nghiệm điều tra xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tài sản của người tham gia thực nghiệm điều tra và người khác.

2. Trước khi tiến hành thực nghiệm điều tra, Điều tra viên phải thông báo cho Viện kiểm sát cùng cấp biết về thời gian và địa điểm tiến hành thực nghiệm điều tra. Kiểm sát viên phải có mặt để kiểm sát việc thực nghiệm điều tra. Nếu Kiểm sát viên vắng mặt thì phải ghi rõ vào biên bản.

3. Điều tra viên chủ trì tiến hành thực nghiệm điều tra và việc thực nghiệm điều tra phải có người chứng kiến.

Khi tiến hành thực nghiệm điều tra, Cơ quan điều tra có thể mời người có chuyên môn tham gia. Trường hợp cần thiết, người bị tạm giữ, bị can, người bào chữa, bị hại, người làm chứng có thể tham gia.

4. Trường hợp cần thiết, Viện kiểm sát tiến hành thực nghiệm điều tra. Việc thực nghiệm điều tra được tiến hành theo quy định tại Điều này”.

Thực nghiệm điều tra là biện pháp điều tra tố tụng chỉ được tiến hành trong trường hợp cần thiết. Bao gồm: Dựng lại hiện trường, diễn lại hành vi, tình huống hoặc mọi tình tiết khác của một sự việc nhất định nếu xét thấy cần thiết. Trong đó, dựng lại hiện trường là tạo lại hiện trường như khi phát hiện vụ án xảy ra. Việc dựng lại hiện trường có thể trong trường hợp hiện trường sau khi xảy ra vụ án đã được tiến hành khám nghiệm và sau đó cho giải phóng hiện trường hoặc vụ án đã xảy ra, mặc dù chưa được khám nghiệm hiện trường nhưng đã bị quét dọn, giải phóng không còn hiện trường, cần phải dựng lại để nghiên cứu, phát hiện thông tin, dấu vết. Diễn lại hành vi là yêu cầu bị can, bị cáo thực hiện lại quá trình phạm tội của mình để Cơ quan điều tra xác định có phù hợp với thực tế khách quan cũng như có phù hợp với các tài liệu, chứng cứ khác hay không.

Thực nghiệm điều tra do Điều tra viên chủ trì tiến hành, cần thiết thì mời người có chuyên môn tham gia. Tùy từng loại hiện trường, tùy từng lĩnh vực mà mời người có chuyên môn tham gia phù hợp.

Quá trình giám sát điều tra, nếu thấy những tài liệu, chứng cứ điều tra vụ án mà Cơ quan điều tra thu thập chưa đầy đủ, có những mâu thuẫn thì Viện Kiểm sát có thể tiến hành thực nghiệm điều tra. Việc thực nghiệm điều tra do Viện Kiểm sát tiến hành cũng được thực hiện theo quy định tại Điều 204 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.

Bị can Lường Văn Hùng diễn lại hành vi phạm tội bên chiếc xe máy, lồng gà (giả định) của nạn nhân Cao Mỹ Duyên

Trong quá trình thực nghiệm điều tra, cần chú ý một số vấn đề sau:

– Phải có người chứng kiến và phải lập biên bản theo quy định. Khi thực nghiệm điều tra phải đo đạc, chụp ảnh, ghi hình, vẽ sơ đồ, ghi rõ kết quả thực nghiệm điều tra vào biên bản.

– Trong trường hợp cần thiết, người bị tạm giữ, bị can, người bào chữa, bị hại, người làm chứng có thể tham gia.

– Quá trình thực nghiệm điều tra không được xâm phạm đến danh dự, nhân phẩm, gây ảnh hưởng đến sức khỏe của những người tham gia thực nghiệm điều tra như: Không được thực nghiệm điều tra các hành vi cưỡng dâm, hiếp dâm, dâm ô… Các hành động giết người, gây thương tích chỉ làm những động tác có tính chất mô phỏng để xác định tư thế, chiều hướng các đòn đánh, thời gian diễn biến có logic, phù hợp hay không…

Thực tiễn công tác điều tra, khám phá án cho thấy, thực nghiệm điều tra là biện pháp đóng vai trò quan trọng. Trong điều tra, rất nhiều biện pháp điều tra được triển khai nhằm thu thập thông tin, tài liệu, chứng cứ và lời khai của đối tượng, của những người có liên quan về vụ án. Để kiểm tra, đánh giá chứng cứ, lời khai của các đối tượng và người có liên quan, đảm bảo khách quan, đúng người, đúng tội, đúng bản chất vụ việc, cơ quan điều tra (hoặc Viện Kiểm sát) tiến hành thực nghiệm điều tra. Từ việc dựng lại hiện trường, diễn lại hành vi, tình huống… sẽ giúp lực lượng chức năng có được góc nhìn tổng quát, sinh động về toàn bộ vụ án; phát hiện tính lo gíc, hoặc mâu thuẫn, bất hợp lý trong lời khai, tài liệu, chứng cứ đã thu thập được; đồng thời khai thác thêm những thông tin, chứng cứ về vụ án, về hành vi phạm tội của các đối tượng mà các biện pháp điều tra khác chưa thu thập được.

Nhiều những vụ án nghiêm trọng xảy ra trong thực tế đã được chứng minh, làm sáng tỏ bằng thực nghiệm điều tra. Vừa qua, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Điện Biên tổ chức thực nghiệm điều tra vụ án bắt cóc, hiếp dâm, giết người đối với nữ sinh Cao Mỹ Duyên (sinh năm 1997, trú tại Đội 5, xã Thanh Hưng, huyện Điện Biên) xảy ra tại Điện Biên vào ngày 04/02/2019 (chiều 30 Tết) theo trình tự, diễn biến hành vi phạm tội của các đối tượng. Đây là vụ án gây rúng động dư luận trong thời gian qua bởi hành vi man rợ, liều lĩnh của các đối tượng Vương Văn Hùng, Bùi Văn Công, Phạm Văn Nhiệm, Lường Văn Hùng, Lường Văn Lả, Cầm Văn Chương, Bùi Thị Kim Thu, Vì Văn Toán. Đối tượng đầu tiên tham gia thực nghiệm là bị can Lường Văn Hùng (sinh năm 1980, trú tại Đội 16, xã Thanh Nưa, huyện Điện Biên) tại khu vực Quốc lộ 12 trước cổng chào bản Mớ, phường Thanh Trường, TP.Điện Biên Phủ. Đây là vị trí bị can Vương Văn Hùng (sinh năm 1984, ở thị trấn Tuần Giáo) đã hẹn nữ sinh Cao Mỹ Duyên mang giao gà. Tại đây, Vương Văn Hùng dùng côn xích sắt siết cổ làm nạn nhân ngất đi, sau đó Vương Văn Hùng gọi Bùi Văn Công, Lường Văn Hùng… lái ô tô tải của Công đến, đưa Mỹ Duyên lên thùng xe, sau đó đưa về nhà Công ở Đội 11, xã Thanh Nưa, huyện Điện Biên giam giữ. Nhà Bùi Văn Công được xác định là hiện trường chính, nơi các đối tượng đã bắt cóc, hãm hiếp, sau đó sát hại Cao Mỹ Duyên.

Với vai trò quan trọng, thực nghiệm điều tra phục vụ tốt hơn công tác điều tra, khám phá án của lực lượng chức năng. Cần nghiên cứu, đánh giá đúng tình hình, tiến hành thực nghiệm điều tra đảm bảo tuân thủ các quy định của pháp luật để có được kết quả thực nghiệm khách quan, minh bạch, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật./.

Khánh Vi