Tha tù trước thời hạn có điều kiện là bước cụ thể hóa quan điểm, chủ trương của Đảng theo Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 02 tháng 6 năm 2005 của Bộ chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020. Đây là điểm mới trong Bộ luật hình sự (BLHS) 2015 nhằm thể hiện tinh thần nhân đạo, chính sách khoan hồng của Đảng và Nhà nước ở công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm và xử lý, giáo dục người phạm tội.

Ngày 20 tháng 6 năm 2017, tại kỳ họp thứ 3, Quốc hội khóa XIV đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS năm 2015 (còn được gọi là BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017), tất cả gồm có 26 Chương và 426 Điều. Bộ luật ban hành đã thể hiện được những tư tưởng quan trọng của Hiến pháp năm 2013 với trọng tâm là “đề cao, bảo vệ quyền con người, quyền cơ bản của công dân”. Một trong những điểm mới, cơ bản của BLHS năm 2015 là lần đầu tiên quy định về việc “Tha tù trước thời hạn có điều kiện” nhằm tạo cho phạm nhân có cơ hội được trở về sinh sống tại cộng đồng sớm hơn để sửa chữa lỗi lầm với sự giúp đỡ, giám sát của gia đình, cơ quan, chính quyền, đoàn thể ở cơ sở; điều này góp phần bảo đảm an ninh trật tự, hạn chế khả năng tái phạm.

Tha tù trước thời hạn có điều kiện là chế định hoàn toàn mới, đó cũng là một trong những giải pháp quan trọng để rút ngắn thời gian chấp hành hình phạt tù trong các trại giam, trại tạm giam nhưng vẫn đảm bảo được tính nghiêm minh và giáo dục, xử lý tội phạm của pháp luật. Nội dung của chế định này được quy định và thể hiện rõ trong Điều 66 BLHS năm 2015, cụ thể:

1. Người chấp hành án phạt tù đã thi hành án được một thời gian nhất định, thỏa mãn những điều kiện, quy định sau thì có thể được xem xét để trả tự do:

Phạm tội lần đầu; Có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt; Có nơi cư trú rõ ràng; Đã chấp hành xong hình phạt bổ sung là hình phạt tiền, nghĩa vụ bồi thường thiệt hại và án phí; Đã chấp hành được ít nhất là một phần hai mức phạt tù có thời hạn hoặc ít nhất là 15 năm đối với trường hợp bị phạt tù chung thân nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn; Trường hợp người phạm tội là người có công với cách mạng, thân nhân của người có công với cách mạng, người đủ 70 tuổi trở lên, người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng, phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi thì phải chấp hành được ít nhất là một phần ba mức phạt tù có thời hạn hoặc ít nhất là 12 năm đối với trường hợp bị phạt tù chung thân nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn.

2. Tuy nhiên, không phải mọi trường hợp phạm tội đều thỏa mãn điều kiện để được tha tù trước thời hạn mà còn phụ thuộc vào tội danh, loại tội và mức án. Theo quy định tại khoản 2, Điều 66 BLHS thì những trường hợp sau đây không được áp dụng quy định tha tù trước thời hạn có điều kiện:

– Người bị kết án về một trong các tội xâm phạm an ninh quốc gia quy định tại Chương XIII; các tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh quy định tại Chương XXVI;  tội khủng bố quy định tại Điều 299 của BLHS năm 2015.

– Người bị kết án 10 năm tù trở lên về một trong các tội quy định tại Chương XIV (các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người từ Điều 123 đến Điều 156); do cố ý hoặc bị kết án 07 năm tù trở lên đối với một trong các tội: Cướp tài sản (Điều 168), Bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản (Điều 169), Sản xuất trái phép chất ma túy (Điều 248), Mua bán trái phép chất ma túy (Điều 251), Chiếm đoạt chất ma túy (Điều 252).

– Người bị kết án tử hình được ân giảm hoặc trường hợp quy định tại khoản 3, Điều 40 BLHS năm 2015.

3. Người được tha tù trước thời hạn có điều kiện phải thực hiện các nghĩa vụ và được hưởng các quyền cơ bản của công dân trong thời gian thử thách. Thời gian thử thách bằng thời gian còn lại của hình phạt tù.

Các quyền cơ bản:

– Được hưởng các quyền cơ bản của công dân (trừ những quyền mà Tòa án đã hạn chế hoặc tước bỏ trong bản án đã tuyên đối với từng người và các nội dung trong quy định bắt buộc đối với người được tha tù trước thời hạn có điều kiện).

– Người được tha tù trước thời hạn có điều kiện đã chấp hành được ít nhất là một phần hai thời gian thử thách và có nhiều tiến bộ thì có thể được cơ quan thi hành án hình sự có thẩm quyền và Tòa án có thể quyết định xem xét rút ngắn thời gian thử thách.

Nghĩa vụ phải thực hiện:

– Sau khi được tha tù trước thời hạn có điều kiện phải trình diện ngay Ủy ban nhân dân, Công an xã, phường, thị trấn (gọi chung là cấp xã) nơi về cư trú và đăng ký tạm trú, thường trú theo quy định của Luật cư trú.

– Thực hiện cam kết của mình về tuân thủ pháp luật và các quy định tha tù trước thời hạn có điều kiện; chấp hành nghiêm chỉnh quy định của địa phương, nội quy, quy chế nơi cư trú, làm việc. Không thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật làm ảnh hưởng đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội.

– Chấp hành nghiêm các quy định về quản lý, giám sát và giáo dục người được tha tù trước thời hạn có điều kiện.

– Chịu sự quản lý, giám sát, giáo dục của Ủy ban nhân dân cấp xã, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện nơi cư trú và người được cơ quan có thẩm quyền phân công quản lý, giáo dục.

– Bị hạn chế quyền tự do cư trú. Trường hợp nếu có lý do chính đáng cần phải đi khỏi nơi cư trú thì phải xin phép và được sự đồng ý của cơ quan có thẩm quyền. Đi khỏi địa bàn cư trú trong thời gian 03 ngày phải được sự đồng ý của cán bộ được giao trực tiếp quản lý, giáo dục; từ trên 03 ngày phải được sự đồng ý của Ủy ban nhân dân cấp xã và khai báo tạm trú, tạm vắng (theo quy định của pháp luật về cư trú).

– Trường hợp người được tha tù trước thời hạn có điều kiện thay đổi nơi cư trú giữa các xã trong huyện thì do cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện quyết định; thay đổi nơi cư trú giữa các huyện trong tỉnh do cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh quyết định. Trường hợp thay đổi nơi cư trú từ tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương này sang tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương khác do cơ quan quản lý thi hành án hình sự Bộ Công an quyết định. Chỉ giải quyết cho thay đổi nơi cư trú nếu xét thấy có lợi cho công tác giáo dục, ổn định cuộc sống, hòa nhập cộng đồng của người được tha tù trước thời hạn có điều kiện, đồng thời vẫn bảo đảm việc quản lý, giám sát.

–  Phải có mặt theo yêu cầu của Ủy ban nhân dân cấp xã được giao quản lý giám sát, giáo dục; cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu (đối với đối tượng quân đội quản lý).

–  Định kỳ 03 tháng phải báo cáo bằng văn bản việc chấp hành các quy định đối với người được tha tù trước thời hạn có điều kiện, có xác nhận của người được giao quản lý, giám sát với Ủy ban nhân dân cấp xã được giao quản lý, giám sát, giáo dục; cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu (đối với đối tượng quân đội quản lý).

–  Bị cấm tham gia các tổ chức chính trị; cấm đảm nhiệm chức vụ, quyền hạn; không được thực hiện quyền bầu cử, ứng cử đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp và quyền bầu cử, ứng cử đại biểu Quốc hội.

4. Đối với những người được tha tù trước thời hạn có điều kiện nếu trong thời gian thử thách cố ý vi phạm nghĩa vụ 02 lần trở lên hoặc bị xử phạt hành chính từ 02 lần trở lên thì Tòa án có thể hủy bỏ quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện đối với người đó và buộc họ phải chấp hành phần hình phạt tù còn lại chưa chấp hành. Nếu người đó thực hiện hành vi phạm tội mới trong thời gian thử thách thì Tòa án buộc người đó chấp hành hình phạt của bản án mới và tổng hợp với phần hình phạt tù chưa chấp hành của bản án trước theo quy định tại Điều 56 BLHS năm 2015.

Công an tỉnh tổ chức giáo dục, học tập cho các phạm nhân trước khi được tha tù trước thời hạn

Thực hiện theo quy định của Bộ luật Hình sự, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về tha tù trước thời hạn có điều kiện và chỉ đạo của lãnh đạo Bộ Công an, thời gian qua Công an tỉnh Kon Tum đã thành lập hội đồng xét, đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện; đồng thời tổ chức tuyên truyền đến toàn thể phạm nhân trong trại tạm giam biết về sự khoan hồng của Đảng, Nhà nước được thể hiện trong chính sách mới của pháp luật. Qua đó giúp các phạm nhân tự đối chiếu với bản thân và viết đơn đăng ký với cán bộ quản giáo để được xem xét. Sau quá trình họp xét đảm bảo khách quan, chính xác, chặt chẽ, đúng theo quy định của pháp luật, hội đồng đã xét duyệt cho 07 phạm nhân đang thụ lý án tại trại tạm giam Công an tỉnh được tha tù trước thời hạn có điều kiện (trong đó 05 người phạm tội Cố ý gây thương tích, 01 người phạm tội Giao cấu với trẻ em và 01 người phạm tội Chứa mại dâm). Trước khi được tha tù trước thời hạn, trại tạm giam Công an tỉnh đã tổ chức giáo dục, học tập cho các phạm nhân để họ nâng cao nhận thức về chính sách pháp luật, các giá trị chuẩn mực đạo đức, quy tắc ứng xử…nhằm giúp cho các phạm nhân có thái độ, hành vi đúng, xác định rõ trách nhiệm, nghĩa vụ của mình với gia đình và xã hội, nghiêm chỉnh chấp hành các quy định pháp luật sau khi được tha tù trước thời hạn trở về địa phương.

Tha tù trước thời hạn có điều kiện thể hiện được chính sách hình sự nhân đạo của Đảng, Nhà nước, khắc phục những bất cập trong việc đặc xá, giảm gánh nặng cho công tác thi hành án phạt tù hiện nay nhưng vẫn bảo đảm được sự công bằng, nghiêm minh của pháp luật, đồng thời không làm thay đổi mục đích của hình phạt là giáo dục và xử lý nghiêm các hành vi phạm tội. Qua đó, tạo cơ hội cho những người được tha tù trước thời hạn có điều kiện sớm trở về với gia đình, xóa bỏ mặc cảm, tham gia cải tạo tại địa phương, làm ăn lương thiện, phấn đấu trở thành người có ích cho xã hội. Mặt khác, đó là động lực giúp các phạm nhân đang trong quá trình chấp hành án tại các trại giam, trại tạm giam tích cực lao động, học tập, cải tạo tốt để sớm được hưởng chính sách khoan hồng của pháp luật.

Trung Kiên